Commentarii de Bello Gallico | Page 9

cum nostris equitibus committit. Caesar consulto equites
cedere seque in castra recipere iubet, simul es omnibus partibus castra
altiore vallo muniri portasque obstrui atque in his administrandis rebus
quam maxime concursari et cum simulatione agi timoris iubet.
51
Quibus omnibus rebus hostes invitati copias traducunt aciemque iniquo
loco constituunt, nostris vero etiam de vallo deductis propius accedunt
et tela intra munitionem ex omnibus partibus coniciunt praeconibusque
circummissis pronuntiari iubent, seu quis Gallus seu Romanus velit
ante horam tertiam ad se transire, sine periculo licere; post id tempus
non fore potestatem: ac sic nostros contempserunt, ut obstructis in
speciem portis singulis ordinibus caespitum, quod ea non posse
introrumpere videbantur, alii vallum manu scindere, alii fossas
complere inciperent. Tum Caesar omnibus portis eruptione facta
equitatuque emisso celeriter hostes in fugam dat, sic uti omnino
pugnandi causa resisteret nemo, magnumque ex eis numerum occidit
atque omnes armis exuit.

52
Longius prosequi veritus, quod silvae paludesque intercedebant neque
etiam parvulo detrimento illorum locum relinqui videbat, omnibus suis
incolumibus copiis eodem die ad Ciceronem pervenit. Institutas turres,
testudines munitionesque hostium admiratur; legione producta
cognoscit non decimum quemque esse reliquum militem sine vulnere:
ex his omnibus iudicat rebus, quanto cum periculo et quanta cum
virtute res sint administratae. Ciceronem pro eius merito leg,ionemque
collaudat; centuriones singillatim tribunosquc militum appellat, quorum
egregiam fuisse virtutem testimonio Ciceronis cognoverat. De casu
Sabini et Cottae certius ex captivis cognoscit. Postero die contione
habita rem gestam proponit, milites consolatur et confirmat: quod
detrimentum culpa et temeritate legati sit acceptum, hoc aequiore
animo ferendum docet, quod beneficio deorum immortalium et virtute
eorum expiato incommodo neque hostibus diutina laetatio neque ipsis
longior dolor relinquatur.
53
Interim ad Labienum per Remos incredibili celeritate de victoria
Caesaris fama perfertur, ut, cum ab hibernis Ciceronis milia passuum
abesset circiter LX, eoque post horam nonam diei Caesar pervenisset,
ante mediam noctem ad portas castrorum clamor oreretur, quo clamore
significatio victoriae gratulatioque ab Remis Labieno fieret. Hac fama
ad Treveros perlata Indutiomarus, qui postero die castra Labieni
oppugnare decreverat, noctu profugit copiasque omnes in Treveros
reducit. Caesar Fabium cum sua legione remittit in hiberna, ipse cum
tribus legionibus circum Samarobrivam trinis hibernis hiemare
constituit et, quod tanti motus Galliae exstiterant, totam hiemem ipse ad
exercitum manere decrevit. Nam illo incommodo de Sabini morte
perlato omnes fere Galliae civitates de bello consultabant, nuntios
legationesque in omnes partes dimittebant et quid reliqui consili
caperent atque unde initium belli fieret explorabant nocturnaque in
locis desertis concilia habebant. Neque ullum fere totius hiemis tempus
sine sollicitudine Caesaris intercessit, quin aliquem de consiliis ac motu
Gallorum nuntium acciperet. In his ab Lucio Roscio, quem legioni

tertiae decimae praefecerat, certior factus est magnas Gallorum copias
earum civitatum, quae Armoricae appellantur, oppugnandi sui causa
convenisse neque longius milia passuum octo ab hibernis suis afuisse,
sed nuntio allato de victoria Caesaris discessisse, adeo ut fugae similis
discessus videretur.
54
At Caesar principibus cuiusque civitatis ad se evocatis alias territando,
cum se scire quae fierent denuntiaret, alias cohortando magnam partem
Galliae in offiicio tenuit. Tamen Senones, quae est civitas in primis
firma et magnae inter Gallos auctoritatis, Cavarinum, quem Caesar
apud eos regem constituerat, cuius frater Moritasgus adventu in
Galliam Caesaris cuiusque maiores regnum obtinuerant, interficere
publico consilio conati, cum ille praesensisset ac profugisset, usque ad
fines insecuti regno domoque expulerunt et, missis ad Caesarem
satisfaciendi causa legatis, cum is omnem ad se senatum venire
iussisset, dicto audientes non fuerunt. Tantum apud homines barbaros
valuit esse aliquos repertos principes inferendi belli tantamque omnibus
voluntatum commutationem attulit, ut praeter Aeduos et Remos, quos
praecipuo semper honore Caesar habuit, alteros pro vetere ac perpetua
erga populum Romanum fide, alteros pro recentibus Gallici belli
officiis, nulla fere civitas fuerit non suspecta nobis. Idque adeo haud
scio mirandumne sit, cum compluribus aliis de causis, tum maxime
quod ei, qui virtute belli omnibus gentibus praeferebantur, tantum se
eius opinionis deperdidisse ut a populo Romano imperia perferrent
gravissime dolebant.
55
Treveri vero atque Indutiomarus totius hiemis nullum tempus
intermiserunt, quin trans Rhenum legatos mitterent, civitates
sollicitarent, pecunias pollicerentur, magna parte exercitus nostri
interfecta multo minorem superesse dicerent partem. Neque tamen ulli
civitati Germanorum persuaderi potuit, ut Rhenum transiret, cum se bis
expertos dicerent, Ariovisti bello et Tencterorum transitu: non esse
amplius fortunam temptaturos. Hac spe lapsus Indutiomarus nihilo
minus copias cogere, exercere, a finitimis equos parare, exules

damnatosque tota Gallia magnis praemiis ad se allicere coepit. Ac
tantam sibi iam his rebus in Gallia auctoritatem comparaverat ut
undique ad eum legationes concurrerent, gratiam atque amicitiam
publice privatimque peterent.
56
Vbi intellexit ultro ad se veniri, altera ex parte Senones Carnutesque
conscientia facinoris instigari, altera Nervios Aduatucosque bellum
Romanis parare, neque sibi voluntariorum copias defore, si ex finibus
suis progredi coepisset, armatum concilium indicit. Hoc more Gallorum
est initium belli, quo lege communi omnes puberes armati convenire
consuerunt; qui ex eis novissimus convenit, in conspectu multitudinis
omnibus