Commentarii de Bello Gallico | Page 8

continet, sed omnium veritus existi mationem
subsequitur. Mediocri spatio relicto Pullo pilum in hostes immittit
atque unum ex multitudine procurrentem traicit; quo percusso et
exanimato hunc scutis protegunt, in hostem tela universi coniciunt
neque dant regrediendi facultatem. Transfigitur scutum Pulloni et
verutum in balteo defigitur. Avertit hic casus vaginam et gladium
educere conanti dextram moratur manum, impeditumque hostes
circumsistunt. Succurrit inimicus illi Vorenus et laboranti subvenit. Ad
hunc se confestim a Pullone omnis multitudo convertit: illum veruto
arbitrantur occisum. Gladio comminus rem gerit Vorenus atque uno
interfecto reliquos paulum propellit; dum cupidius instat, in locum

deiectus inferiorem concidit. Huic rursus circumvento fert subsidium
Pullo, atque ambo incolumes compluribus interfectis summa cum laude
sese intra munitiones recipiunt. Sic fortuna in contentione et certamine
utrumque versavit, ut alter alteri inimicus auxilio salutique esset, neque
diiudicari posset, uter utri virtute anteferendus videretur.
45
Quanto erat in dies gravior atque asperior oppugnatio, et maxime quod
magna parte militum confecta vulneribus res ad paucitatem defensorum
pervenerat, tanto crebriores litterae nuntiique ad Caesarem mittebantur;
quorum pars deprehensa in conspectu nostrorum militum cum cruciatu
necabatur. Erat unus intus Nervius nomine Vertico, loco natus honesto,
qui a prima obsidione ad Ciceronem perfugerat suamque ei fidem
praestiterat. Hic servo spe libertatis magnisque persuadet praemiis, ut
litteras ad Caesarem deferat. Has ille in iaculo illigatas effert et Gallus
inter Gallos sine ulla suspicione versatus ad Caesarem pervenit. Ab eo
de periculis Ciceronis legionisque cognoscitur.
46
Caesar acceptis litteris hora circiter Xl diei statim nuntium in
Bellovacos ad M. Crassum quaestorem mittit, cuius hiberna aberant ab
eo milia passuum XXV; iubet media nocte legionem proficisci
celeriterque ad se venire. Exit cum nuntio Crassus. Alterum ad Gaium
Fabium legatum mittit, ut in Atrebatium fines legionem adducat, qua
sibi iter faciendum sciebat. Scribit Labieno, si rei publicae commodo
facere posset, cum legione ad fines Nerviorum veniat. Reliquam partem
exercitus, quod paulo aberat longius, non putat exspectandam; equites
circiter quadringentos ex proximis hibernis colligit.
47
Hora circiter tertia ab antecursoribus de Crassi adventu certior factus eo
die milia passuum XX pro cedit. Crassum Samarobrivae praeficit
legionemque attribuit, quod ibi impedimenta exercitus, obsides
civitatum, litteras publicas frumentumque omne quod eo tolerandae
hiemis causa devexerat relinquebat. Fabius, ut imperatum erat, non ita

multum moratus in itinere cum legione occurrit. Labienus interitu
Sabini et caede cohortium cognita, cum omnes ad eum Treverorum
copiae venissent, veritus, si ex hibernis fugae similem profectionem
fecisset, ut hostium impetum sustinere posset, praesertim quos recenti
victoria efferri sciret, litteras Caesari remittit, quanto cum periculo
legionem ex hibernis educturus esset; rem gestam in Eburonibus
perscribit; docet omnes equitatus peditatusque copias Treverorum tria
milia passuum longe ab suis castris consedisse.
48
Caesar consilio eius probato, etsi opinione trium legionum deiectus ad
duas redierat, tamen unum communis salutis auxilium in celeritate
ponebat. Venit magnis itineribus in Nerviorum fines. Ibi ex captivis
cognoscit, quae apud Ciceronem gerantur, quantoque in periculo res sit.
Tum cuidam ex equitibus Gallis magnis praemys persuadet uti ad
Ciceronem epistolam deferat. Hanc Graecis conscriptam litteris mittit,
ne intercepta epistola nostra ab hostibus consilia cognoscantur. Si adire
non possit, monet ut tragulam cum epistola ad amentum deligata intra
munitionem castrorum abiciat. In litteris scribit se cum legionibus
profectum celeriter adfore; hortatur ut pristinam virtutem retineat.
Gallus periculum veritus, ut erat praeceptum, tragulam mittit. Haec
casu ad turrim adhaesit neque ab nostris biduo animadversa tertio die a
quodam milite conspicitur, dempta ad Ciceronem defertur. Ille
perlectam in conventu militum recitat maximaque omnes laetitia adficit.
Tum fumi incendiorum procul videbantur; quae res omnem
dubitationem adventus legionum expulit.
49
Galli re cognita per exploratores obsidionem relinquunt, ad Caesarem
omnibus copiis contendunt. Hae erant armata circiter milia LX. Cicero
data facultate Gallum ab eodem Verticone, quem supra
demonstravimus, repetit, qui litteras ad Caesarem deferat; hunc
admonet, iter caute diligenterque faciat: perscribit in litteris hostes ab
se discessisse omnemque ad eum multitudinem convertisse. Quibus
litteris circiter media nocte Caesar adlatis suos facit certiores eosque ad
dimicandum animo confirmat. Postero die luce prima movet castra et

circiter milia passuum quattuor progressus trans vallem et rivum
multitudinem hostium conspicatur. Erat magni periculi res tantulis
copiis iniquo loco dimicare; tum, quoniam obsidione liberatum
Ciceronem sciebat, aequo animo remittendum de celeritate existimabat:
consedit et quam aequissimo loco potest castra communit atque haec,
etsi erant exigua per se vix hominum milium septem praesertim nullis
cum impedimentis, tamen angustiis viarum quam maxime potest
contrahit, eo consilio, ut in summam contemptionem hostibus veniat.
Interim speculatoribus in omnes partes dimissis explorat quo
commodissime itinere vallem transire possit.
50
Eo die parvulis equestribus proeliis ad aquam factis utrique sese suo
loco continent: Galli, quod ampliores copias, quae nondum convenerant,
exspectabant; Caesar, si forte timoris simulatione hostes in suum locum
elicere posset, ut citra vallem pro castris proelio contenderet, si id
efficere non posset, ut exploratis itineribus minore cum periculo vallem
rivumque transiret. Prima luce hostium equitatus ad castra accedit
proeliumque