Buhay at Mga Ginawa ni Dr. Jose Rizal | Page 9

darating_ at hind? pinagtitimbangtimbang ang maguiguing bunga n~g canilang guinagawa;" mga sisiwang pay��t, "masasam��ng ��sal at m~ga pang-akit sa casamaang ��sal", na wal��ng ib��ng iniimbot cung d? ang inis��n ang lah��t n~g damdaming dalisay, at sa canil��ng pagpapasama ng p��s�� n~g mga bayan, "ay itinatanim nil�� sa mga bayang iy��n ang m~ga binh? n~g m~ga pagcacaalit at ng sa panahong darating ay anihin ang bun~ga, ang lasong hal��man, ang camatayan bag�� ng m~ga ipan~g��n~gan��c pang mga tao."
"Nguni't ?limutin natin ang m~ga capangitang ��sal na iy��n! ?Capayapaan sa mga pat��y, sapagca't p��wang m~ga pat��y na nga; hind? na sil�� humihinga, at sila'y kinacain na n~g mga u-od! ?Howag nating tawaguin ang pag-aalaala sa canil��; howag nating dalhin dito sa guitna ng ating m~ga casayahan ang canilang cabah��an! "Sa cagalingang palad ay lalong marami ang mga capatid; ang cagandaha't camahalan ng loob ay pawang mga catut��b�� sa s��long n~g lan~git ng Espa?a: sa bagay na ito'y cay��ng lah��t ay m~ga sacs��ng maliliwanag." Nangagcaisa cay�� sa pagsag��t; nangagsitulong cay��, at gumawa cay�� marahil ng lalong malak�� cung mayroon pa sana cayong magagawa. Umup? cay�� sa pakikisalam��h�� sa aming pagsasalosalo, at sa iny��ng pagb��bigay unlac sa maririlag na mga an��c ng Filipinas ay pinauunlacan nam��n ninyo ang Espa?a; sapagca't lubos na talastas niny��ng lahat, na hind? ang dagat Atl��ntico ang hanggahan n~g Espa?a; hind? rin nam��n ang dagat Cant��brico at ang dagat Mediterr��neo--casiraang dangal ngang tunay cung macahadl��ng ang tubig sa cany��ng cadakilaan, sa cany��ng isipan.--Narorooon ang Espa?a cung saan ipinararamdam ang cany��ng pangpaguinhawang akit, at cahi't maal��s man sac��l�� ang cany��ng bandera, matitira rin ang sa canya'y pag-aalaalang hind? matatapos, hind? magmamaliw, ANO ANG MAGAGAWA NG CAPIRASONG DAMIT NA MAPUL�� AT MARILAW; ANONG MAGAGAWA NG MGA FUSIL AT NG MGA CA?ON SA BAYANG HINDI SIBULAN NG PAGSINTA AT PAGGUILIW; SA BAYANG HINDI NANGAGCACAYACAP ANG MGA MITHI, HINDI NANGAGCACAISA ANG PALATUNTUNAN NG ADHICA, HINDI NANGAGCACASANG-AYON ANG MGA PASIYA NG ISIP..? (Mahabang m~ga pacpacan.)
Si Luna't si Hidalgo'y tunay n~gang iny�� at tunay rin namang amin; sila'y iny��ng sinisinta, at sa canila'y napapanood namin ang magagandang mga pag-asa, m~ga mahahalagang ulir��n. Ang mga cabataang filipinong na sa Europa, na cailan may masigabo ang loob, at il��n pang mga taong nananatili ang mga p��s�� sa pagcab��t��, palibhasa'y laguing gumagawa ng m~ga cagalin~gang dalisay sa udy��c ng canilang malilinis na budh?, nangaghandog cay Luna ng is��ng corona, mahinhing alay, tunay ngang maliit cung isusumag sa maalab naming nais, nguni't siy��ng lalong c��s�� at siya namang lalong mal��y�� sa lah��t n~g pag-aalay na guinawa hanga n~gay��n.
Datapwa't hind? pa nasisiyahan ang Filipinas n~g pagkilalang utang na loob sa cany��ng mariril��g na m~ga an��c, at sa pagcaibig niy��ng maipakilalang gan��p ang m~ga caisipang umuulic sa cany��ng budh?, ang mga damdaming sa puso'y umaawas, at ang mga salit��ng tumatacas sa m~ga l��b��, naparito tayong lah��t sa pigu��ng na it�� upang papag-isahin ang ating h��ngad, upang bigyang catuparan ang pagyayacapang iy��n ng DALAWANG LAHING nangagsisintahan at nangagiibigan, na nan~gagcacaisang may apat na raang taon na sa caasalan, sa pagpapanayam, at sa pamamayan, UPANG MANGYARING SA PANAHONG DARATING NA ANG DALAWANG LAHING IYA'Y MAGUING ISA LAMANG NACION SA BUDHI, sa can��canilang m~ga catungculan, sa canicanilang pith��y��, sa canicanilang m~ga taglay na biy��y��. (Pacpacan.)
?Ipinagd��riwang co[29] ang ating m~ga artistang si Luna at si Hidalgo, capurih��ng dalisay at wag��s n~g DALAWANG BAYAN! ?Ipinagdiriwang co ang m~ga t��ong sa canila'y tumulong upang sila'y macatag��l sa lubh��ng mahirap na pagsalunga sa land��s n~g Arte! ?Ipinagdiriwang co, at ng uliranin ng cabataang filipino, na "inaasahang mah��l ng AKING SARILING BAYAN[30] ang gay��ng mga cagandagandahang mga halimb��w�� at ng ang in��ng Espa?a_[31], na mapagsicap at mapagmalas��kit sa icag��galing ng cany��ng m~ga lalawigan, "pagdaca'y gaw��n ang mga pagbabagong utos na malaon ng panah��ng pinag-��isip"; may daan na ng araro at ang lupa'y hind? cutad. ?At ?pinagd��riwang co, sa cawacas��n, ang ililigaya niyong mga magulang na sa canilang pan~gungulila sa guiliw nil��ng m~ga an��c, mula sa lubhang malayong lupaing canil��ng tin��tahana'y sinusundan ng titig, na basa n~g l��h�� at ng p��song tum��tib��c na nagl��lagos sa m~ga dagat at sa calayuan, at "inihahayin sa altar ng icagagal?ng n~g lah��t ang mga matimyas na caaliwang totoong nagsasalat pagdating sa dacong calunuran n~g buhay", mahahalag��'t m~ga bugt��ng na bulacl��c sa panah��ng tagguin��w na sumisilang sa mga pampan~gin n~g libin~gan!--(Masilacb��ng mga pacpacan; masigabong m~ga pagpupuri sa nagtalumpat?.)
Sumunod na nangag talumpat�� si L��pez Jaena [na pinintas��n ng d? caw��s�� ang mga fraile], si Govantes, C��rdenas, Del Val, il��ng mga filipino, si Nin y Tudo, M��s, Azc��rraga, Luna (nagpasalamat), Reg��dor, Fern��ndez Labrador, Labra, Azc��rraga (muling pagtatalumpat��), Morayta, Rodriguez Correa at Moret. Natapos ang pigu��ng ng ica 12 ng gab?.
Pakingan natin ngay��n ang sal��t�� ng castilang si D. Wenceslao E. Retana tungcol sa talumpat? ni Rizal.
Ganit�� ang canyang sinabi:
"Hind? ng n~ga macahihin~g? n~g higu��t pa sa ritong cagandahan ng pagcacatalumpat?: nagsalita si Rizal sa ngalan ng Filipinas, na d?