Buhay at Mga Ginawa ni Dr. Jose Rizal | Page 8

pagbubucang liwayway, at ang l��hing iy��ng nagugulaylay sa boong gab�� n~g historia, samantalang lumiliuanag ang araw sa ib��'t ib��ng lupa��n, mul? ngay��ng gumiguising na kum��kinig sa unt��g ng electricidad na sa cany��'y gumib��c sa pakikipanay��m sa m~ga bayang calunuran, at "hinihing? ang ilaw, ang buhay ang civilizaci��ng" ng una'y canil��ng minana na pinapagtibay ang wal��ng catapus��ng m~ga lagda ng hind? naglilicat na pag-gulong n~g panah��n, n~g mga pagcac��iba't iba, ng di nagmamaliw na paghahalihali, ng pags��long."
"Ito'y nalalaman niny��ng magal��ng at ipinagd��dan~gal na niny��; cay�� ang may gawa ng cagandahan n~g m~ga brillante ng coronang taglay sa ulo ng Filipinas; ang Filipinas ang nagbigay n~g mga bat��, ang Europa ang kumikil at ng numingn��ng. At pinanonood nating lah��t ng boong pagdiriw��ng; cayo'y ang inyong y��r��; cami'y ang nin~gas, ang lac��s, ang m~ga bat��ng aming bigay. "(Mainam na totoo.)"
"Inin��m nil�� ro��n ang calugodlugod na talingh��g�� n~g Naturaleza; Naturalezang dak��l�� at cakilakilabot sa canyang pagwawas��c, sa canyang paglacad na wal��ng hump��y, sa canyang hind? mapagl��rip na lac��s. Naturalezang matimy��s, pay��p�� at malungcot sa canyang m~ga pagsasaysay na hind? nagl��licat at hind? nagbabago; inililimbag n~g Naturalezang ito ang cany��ng tat��c sa lah��t ng cany��ng linalalang at ibinunga. Tagl��y ng cany��ng mga an��c ang tatac na iy��n sa��n man sil�� pumaro��n. Cung hind? pacasiyasatin niny�� ang canil��ng m~ga ��sal, ang canil��ng m~ga gawa, at cahi't babahagya man ang pagcakilala niny�� sa b��yang iy��n, makikita niny��ng na sa lah��t na parang siyang bumubu�� n~g cany��ng d��nong, gaya n~g calolowang siyang namamatnugot sa lah��t, cawangis n~g nagpapagal��w sa is��ng m��quina, t��lad sa any��ng pang��lo, caparis n~g unang cagamit��n. Hind? mangyayaring hind? sumilang ang talagang canyang dinaramdam, hind? mangyayaring siya'y maguing is��ng b��gay at ib��ng b��gay ang gaw��n; sa dacong ibabaw cung bag�� man nagcac��iba, malicm��t�� l��mang. Sa "Spoliarium", sa licuran n~g pinturang iyang hind? pip�� ay nariringig ang caguluhan ng maraming tao, ang sigawan ng m~ga alipin, ang taguintin~gan n~g mga baluti't sandata ng m~ga bangc��y, ang hagulhulan n~g pan~gun~gulila, ang mga h��guing ng dalangin, na napagwawari ang any? at catotohanang tulad sa pagcaring��g sa dagund��ng n~g cul��g sa guitna n~g malac��s na ingay ng malaking agos ng tubig na bumabags��c mula sa mataas, �� ang pangin~gin��g na nacalalaguim at cagulatgulat ng lind��l. Ang Naturalezang namamaguitn�� sa pagcacaroon ng mga bagay na iyon ay siya r��ng namamaguitn�� sa pincel na lum��lagda n~g pintura. Bilang capal��t nito'y tum��tiboc sa cuadro ni Hidalgo ang isang totoong dalisay, pagpapakilalang lub��s ng calungcutan, ng cagandahan at cahinaang pawang ipinahamac ng mabang��s na lac��s; at gay��n, palibhasa'y inian��c si Hidalgo sa silong ng maningning na az��l ng langit sa Filipinas, sa pagpapalayaw n~g mahinhing hihip ng amihang galing sa mga caragatan doon, sa guitna n~g catahimican ng doo'y mga dagatan, sa hiwagang caaliw-aliw n~g canyang mga capatagang l��p�� at carikitdikitang pagcacaayos ng canyang m~ga bund��c at n~g mga bund��c na nagcacatanitanicala.
"Caya na cay Luna ang mga lilim, ang m~ga pagcacalab��nlaban, ang mga naghihin~galong liwanag, ang talingh��g�� at ang cakilakilabot, b��lang alingawn~g��w n~g madidil��m na sigw�� sa lupa��ng mainit, n~g mga kidl��t at ng mauugong na pagbug�� n~g cany��ng mga volc��n; caya cay Hidalgo'y pawang liwanag, m~ga culay, pagcacabagay-bagay, damdamin, aliwalas, cawangis n~g Filipinas sa mga gab��ng may bwan, sa cany��ng mga araw na tahimic, sa m~ga naaabot doon ng tan��w, na pawang umaakit sa pagdidilidili at doo'y in��uugoy ang wal��ng catapus��n. At ang dalaw��, cahi't lubh��ng nagcac��iba, sa any? man lamang, ay nagcac��isa cung gan��p na liliningin; cawan~gis nam��n ng pagcacais�� ng ating m~ga p��song lah��t, bag�� man totoong nangagcac��iba: ang dalaw��ng it��, sa canil��ng pagpapaaninaw, sa pamamag-itan n~g canil��ng "paleta," ng carikitdikitang sicat n~g araw ng tr��pico[28], guin��gawa nil��ng mga s��nag ng d? maul��tang capurihang canilang inililiguid sa canilang sariling bayan; isinasaysay ng dalawa ang tunay na calagayan n~g aming buhay sa pagsasamahan, sa asal na guinagamit at sa natutungcol sa pamamahala ng calacar��n n~g bayan; ang cataohang pinapagtitiis n~g mabibigat na dalahin; ang cataohang hindi natutubos, ang catowiran at ang mithing nakikitung��li ng mahigpit sa mga di "wastong caisip��n," _sa maling pananampalataya at sa mga licong cagagaw��n, "sa pagca't ang mga damdamin at ang mga pasiya ay nacapaglalag-os sa l��long macacapal na cuta"; sa pagca't sa lah��t ng m~ga hadl��ng ay may napumumulus��n, pawang nan~ganganinag, at cung hind? sila magcapluma, cung d? sila tulungan ng limbagan, hind? lamang maghahandog ng panglibang sa paningin ang canilang paleta at m~ga pincel, cung d? naman maguiguing mananalumpating totoong marikit manalita."
Cung itinuturo n~g in�� sa cany��ng an��c ang cany��ng sariling w��c�� at ng maun��w�� ang cany��ng m~ga catow��an, ang cany��ng m~ga kinacailangan �� ang cany��ng m~ga pighat?; itinutur�� nam��n ng Espa?a sa Filipinas, sa cany��ng pagcain�� ang cany��ng sariling w��c��; "cahi man hinah��dlangan niy��ng m~ga bahagya na ang abo't n~g paning��n at napacapand��c ang pag-��isip," na sa canilang malabis na pagsusumicap na sumapanatag sila sa panah��ng casalucuyang tinatawid, ay "_hindi nila m��tanaw ang panah��ng