Ang Mahusay na Paraan nang Pag-Gamot sa manga Maysaquit | Page 8

Itong lahat na damo ay
tuyo cun gagamitin.
Ang isang botellang Cremor na bibilhin sa Maynila.
Ang halagang apat na pisong Maná na bibilhin din sa Maynila.
Ang timbang anim, ó sangpuong pisong Mercurio na yao,i, bibilhin sa
Maynila, at itatago sa garrafa. Ang mercurio,i, cailan~gan sa quinagat
nang asong ol-ol.
Ang isang botellang Salitre, na pati ito,i, bibilhin sa Maynila.
Ang ilang Pepita ni S. Ignacio, ó sa Catbalogan.
Ang ilang caputol na sun~gay nang usa, na sinunog.
Ang halagang dalauang pisong Ruibarbo, na babayohin at itatago sa

botella.
Ang isang magaling na timban~gang munti. Cun masama ang
timban~gan, hindi sucat gamitin, at cun minsan ang gamot na
titimban~gin doon, ay macacamatay sa maysaquit. Masama naman ang
timban~gang malaqui, lalo pa cun cacaonti ang titimban~gin doon.
Ang ilang san~ga,t, ugat nang Bulacan. Ang man~ga san~ga,i,
gangadaliri calaqui, na pagpuputlinputlin at ibibilad nang malauon
sampon nang ugat, bago itago sa paliyoc na may taquip na ibibitin sa
suloc nang cosina. Itong damo,i, cucunin pag natuyo ang bun~ga.

ANG MAHUSAY
na paraan
=NANG PAGGAMOT=
SA MAN~GA MAYSAQUIT

=CAPÍTULO 1.=
Ang man~ga dahilan iquinapagcacasaquit nang tauo.
Párrafo I. Ang unang nacacapagcasaquit sa tauo, ay ang calacasan
nang pag-gaua; yaon bagang tauong nagsasaquit gumaua, na ualang
tahan arao-arao, na hindi nagpapahin~ga. Cun minsan ang gayong
tauo,i, manhihina, at manlalata, at maliuag magsauli sa caniyang
datihang lagay na magaling; cun minsan naman magcacasaquit nang
_garrotillo ó sintac,_ ó maguiguing ética caya. Datapoua,t, cun hindi
ma-aari ang di siya gumaua, uminom siya nang suero, ó gatas nang
baca, ó calabao: ó cun maliuag sa caniya ito,i, uminom nang tubig na
dinoonan nang sa icatlong bahaguiag suca. Ang man~ga babayi ay
maraling magcasaquit, gaua nang paghabi, ó pananahi, ó pagdurugtong
nang abacá, sapagca mahirap ang calagayan nang catauan doon sa

pag-gaua noong man~ga gauang yaon. Ang bagay sa canila, ay manaog
sa lupa arao-arao, at magtanim nang anomang bagay na damo doon;
cun gayon ang sin~gao nang lupa, ang paghipo nang man~ga damo, at
ang paglibang nang loob ay totoong macababauas nang canilang hirap.
2. Ang nagcasaquit dahil sa cainaman nang pag-gaua, cun minsan
yungmayayat at natutuyo ang catauan; at ang gamot sa saquit na ito,i,
ang suero na iinomin nang malauong panahon; saca ang baños nang
tubig na malacoco; at cun mahabang arao guinaua na ito, ang isusunod
sa catapusan ay ang gatas nang baca, calabao, ó cambing. Ang man~ga
bagay na maiinit pati nang matubig ó magatas hindi maigui sa saquit na
ito.
3. Mayroong isa pang bagay na cahinaan ó cayayatang dala nang
caual-an, ó caruc-haan, cun ang hanap nang tauo,i, hindi magcasiyang
canin: ó cun hindi magaling ang quinacain, ó cun masama ang tubig, at
saca nahihirapan nang pag-gaua. Ang bagay sa saquit na ito,i, ang
magaling na cacanin, at ang caonting alac.
4. Mayroong ibang tauo, na caya nagcacasaquit, sapagca siya,i,
nagpahin~ga ó napatahan sa quinalalag-yang malamig cun siya,i,
napagod, at galing sa malaquing gaua: caalam-alam ang masasapit niya
ang siya,i, urun~gan nang pauis nang catauan. Cun minsan itong
sin~gao nang catauan na talagang lalabas, ay napapasaloob, at
nacacahila nang man~ga garrotillo, ética, sintac ó man~ga cólico.
Marami ang namamatay dahilan dito. Pag sungmasamá ang damdam at
nahahalata na ang dahilan nang saquit ay ang pagtahan sa malamig, ang
maysaquit cucunan nang dugo pagcaraca, babañosan nang tubig na
malahinin~ga, at paiinomin nang bilin sa número 1, na malacoco cun
inumin. Masamang painumin nang gamot na papauis, at lalaqui ang
saquit.
5. Gayon ding pinagmumul-an nang pagcacasaquit ang malamig na
tubig na iniinom nang tauo cun siya,i, nainitang totoo. Caya cun minsan
ay nagcacasaquit nang garrotillo, ética, ó cólico: cun minsan
namamaga ang atay at ang tiyan, ó sungmusuca, ó hindi maihi, at
parating bibilingbiling sa hihigan, na di macatahan. Ang nagcacasaquit
nang gayon, cucunang agad nang maraming dugo, saca babañosan sa

tubig na malacoco. Susumpitin ang maysaquit nang tubig na malacoco
na may caonting gatas; paiinoming parati nang tubig na malacoco rin,
na ang sa icalimang bahagui ay gatas; cun ualang gatas, paiinumin nang
bilin sa número 2; lalag-yan naman nang man~ga basahang babad sa
tubig na mainit-init sa liig, sa dibdib at sa tiyan.
6. Cun minsan ang tauo,i, inaabot nang ulan sa daan, at ang mabuting
gauin niya pagdating sa bahay, ay magbihis siya at maligo agad sa
malacocong tubig nang houag siyang magcasaquit; at cun lag-yan nang
caonting sabón ang tubig, lalo pang mabuti. Ito lamang gamot na ito
macacauala cun minsan nang cólico, ó sintac nang tauo pagca nabasá
ang caniyang man~ga paa.
7. Ang isa pang iquinasasama nang catauan nang tauo,i, ang pag-inom
nang alac. Ang tauong totoong ungmiinom nang alac, maraling
tumanda; cun minsan hinihica, ó namamaga ang dibdib at
nagcacasaquit nang bagaybagay na saquit, na maliuag mauala, sapagca
hindi matablan nang gamot ang caniyang payat na catauan.
8. Nacasasama naman sa catauan nang tauo ang