largo, y en cada extremo están 
dotadas de un milano; por esta sola señal se conocerá el árbol 
fácilmente. 
Salago=(Uno de los ingredientes de la purga número 21). Es la Daphne 
foetida. Sus flores son amarillas, bastante bellas. El fruto maduro es 
encarnado. En Batangas las flores del salago, son más pequeñas, feas y 
tristes. En los bosques se da otra especie que es la Indica con las flores 
amontonadas (creo que son blancas) en cabezuela. Yo hablo de la
primera especie conocida y usada en Bulacán. Tómase regularmente en 
píldoras hechas con los polvos de las hojas y miga de pan. Para un 
hombre robusto basta el peso de cuatro granos de las hojitas. Purga los 
humores gruesos. 
Salvia=(Sambong). Ningún parentesco tiene el sambong, que es una 
especie de coniza, con la salvia. Sin embargo como el sambong, es ya 
tan usado y conocido en el país, y se substituye frecuentemente en lugar 
de la otra planta, no he querido variar nada. 
Sauco=(Alagao). Ninguna cosa se ha repetido tanto en los libros del 
país, como el que el alagao es el sauco de Europa: sin embargo de que 
no hay afinidad alguna entre ellos. El alagao es la Premna de Linneo. 
Las flores del alagao, administradas en la misma dosis y en los mismos 
casos en que se prescribe el sauco, de ninguna manera son dañosas, 
aunque se den á los niños, como yo lo he visto muchas veces. Ningún 
recelo, pues, debe haber en continuar en su uso, y podrá producir los 
mismos efectos que el sauco aunque de otro modo. En los resfriados y 
calenturillas originadas de destemplanza del cuerpo, así como en la 
traspiración obstruida hace bellísimos efectos; y por tanto los indios 
hoy dia guardan en sus casas las flores secas. La corteza hace orinar 
mucho. 
Semilla ó semen contra=(Niogniogan). En lugar de la _semilla ó semen 
contra_, recomendada por los Facultativos para la expulsión de las 
lombrices, he puesto el fruto del arbusto llamado por los indios 
niogniogan. Es el Quisqualis de Linneo, y reconocido por excelente 
para el efecto. 
Tártaro emético=(Salagsalag ó Pacupis ó Pepinillo de San Gregorio). 
En lugar del tártaro emético, que es difícil adquirir léjos de Manila, y 
que no es muy conveniente ande en manos de indios, he propuesto la 
planta llamada como dije arriba. Es un vomitivo excelente, y más 
activo que el Yguio. Los indios están instruidos en su manejo. Es la 
Trichosanthes amara. 
Todo lo dicho en este artículo no lo he escrito para los indios, sino para
satisfacer á los reparos que puedan oponer á los sucedáneos los 
españoles instruidos, en cuyas manos venga á parar este libro. 
 
SA MANGAGAMOT 
na 
=TAGALOG NA BABASA= 
Itong librong quinasusulatan nang man~ga paraan nang pag-gamot sa 
man~ga maysaquit ay gaua nang totoong dunong na tauo na si Tissot 
ang n~galan, at inialay niya sa man~ga maysaquit na nagtatahan sa 
buquid ó sa man~ga nayong malalayo sa bayan. Caya doon sa boong 
Europa hindi lamang ang hindi Médico, cundi pati nang man~ga 
matataas na Médico ay canilang minamahal at pinupuring totoo: 
sapagca malinao at mariquit ang pagsasaysay nang man~ga sarisaring 
nararamdaman nang nan~gagcacasaquit nang iba,t, iba, na dahil doon 
sa pagsasaysay na yao,i, sinoman macahuhula,t, macacaquilala cun 
anong bagay na saquit ang tungmama sa tauo. Ang isa pa roo,i, ang 
caramihang gamot na ipinagbibilin niya sa man~ga mangagamot, ay 
ualang liuag hanapin. 
Caya n~ga yata, nang dumating sa aquing camay itong caguilaguilalas 
na libro,i, pagcaraca aquing isinalin sa uicang tagalog, aua co sa 
man~ga mahihirap na maysaquit na tagalog. Houag isipin ninyo, na 
yaong man~ga gamot na nabibilin dito,i, ualang cabagsican, sapagca 
ualang liuag gauin. Bagcus yaong man~ga mangagamot na nagtuturo sa 
man~ga maysaquit nang man~ga maliliuag, at nang cun anoano ang 
pan~galan, ay sila ang hindi maalam, at sila rin ang nananampalasan sa 
buhay nang man~ga tauong caauaaua; at bucod dito canilang 
pinagdarayaan at pinag-gugulan nang malaqui, bago hindi cailan~gan. 
Gayon din cun inyong ituloy gauin yaong man~ga cadatihan ninyong 
pag-gamot na cun papaano, at yaong man~ga painom na at ang man~ga 
tapaltapal, inyong quinabisanhan hanga n~gayon, ay houag cayong 
umasang magpapagaling sa man~ga maysaquit. Itong libro at ang
man~ga nabibilin dito,i, yaon ang catungculan ninyong pagpilitan 
sundín, at totoong daling maquiquita ninyo ang caniyang galing. 
 
=TANDAAN= 
_Nang man~ga gamot na cailan~gang ihanda,t, in~gatan nang 
Médicong tagalog sa caniyang bahay._ 
Ang isang botellang balat nang Ditang binayo, at ag-ag sa sinamay na 
masinsin. Yaong botella,i, doroonan nang taquip na daluro. 
Ang isang botellang balat nang Iguio na babayohin din at aag-aguin sa 
sinamay na masinsin. Ang botella,i, tatacpan nang dalurong mahigpit. 
Maminsanminsan han~goin doon ang Iguio at ibilad. 
Ang ilang bun~ga nang Salagsalag ó Pacupis (Pepinillo de San 
Gregorio), napapaltan nang bago taontaon. 
Ang isang balaon~gang dahon nang Salago, at ang isa pang 
balaon~gang dahon nang Acapulco ó Sonting.    
    
		
	
	
	Continue reading on your phone by scaning this QR Code
	 	
	
	
	    Tip: The current page has been bookmarked automatically. If you wish to continue reading later, just open the 
Dertz Homepage, and click on the 'continue reading' link at the bottom of the page.