Ang Katipunan | Page 2

magbubuig
dito sa Maynila puno ng lansones
cahiman bumaba
hangang himpapauid
hindi tutulutan ng nunuñgong lañgit.
Na ang ibubuñga maluoy sa uica
malunot sa sabi't mahulog sa lupa

caya mag tatamo ng mga biyaya
ang baua't maglinang sa mga
tumana.
At saca ñga ñgayon uala cahit isa
ang mayroon pusil at may escopeta

ualang cigarrillo, uala namang cuarta
at ang cabuhaya'y lanta pa sa
lanta.
Caya ang marapat ¡oh piling catoto....
tayo ay sumagui sa may
Ermitaño
ó cun dili naman at loloobin mo
tayo ay pumaroon sa
Byac-na-bató.
(_Muling magdadaan ang mga mangluluas ng gulay._)
ICATLONG DIGMA

Lusino, Josefo, Kalingtong, Tomasa, Ideng at ilang maggugulay gaya
rin nang una.
LUSINO.--¡Tigni ... mga mamá!...
JOSEFO.--Masdi ... mga ali!...
ang napadaluhong sa pagca lalaqui

cung mayroon muk-hang ipagcacapuri
sa Dios, sa patria at tauong
marami.
Caya ang marapat mga mamang cuan
ang itapong tiñgin cami'y
balitaan
ng inyong naguita sa buong lansañgan
mula sa cay Cubau
at ibang daanan.
TOMASA.--Uala pong balitang sucat na masabi
liban na sa tugué na
na ipagbili
ng higuit at labis sa halagang dati
sa daan, sa bayan at
hangang palenque.
LUSINO.--¡Ali!... hindi yaon ang ibig na turan ng aquing catotong
cadugtong nang buhay.
TOMASA.--¿At ano pong bagay?
LUSINO.--Cami'y balitaan, tuncol sa sundalong inyong na daanan.
TOMASA.--Mayroon po
LUSINO.--¿May sundalo ñga po baga?
TOMASA.--¡Siya ñga po! at na sa Baranca nañgag-uupuan ang
magcacasama at na sa cay Cubau ... ang canyo't bandera.
LUSINO.--Cun gayon catoto ay atin munang lisan
ang puno ng
lanca't masayang batisan
ng upang tamuhin ang pagtatagumpay
sa
bala ng mauser at iba pang bagay.
JOSEFO.--Cun siyang magaling....
KALINT.--Abata catoto!.... at narito na daw civil at sundalo may

canyon, bandera pimpiang at bombillo.
LUSINO.--¿Ano ang pasiya?
JOSEFO.--Magcubli na tayo sa gulod at galas mga cagubatan
LUSINO.--Ng upang madaquip ating macupohan duag na cazador at
civil na hunghang.
IKAAPAT NA DIGMA
Saca ang pinunong matapang sa patay.
JOSEFO.--Tanaui!... tanaui't di pa gumiguití
puñgapong sa gubat at
viga sa lati
ang mga sundalo'y nagcaguiriguiri
ng pagtatacbuhan sa
lunga'y pag oui.
¡Sinong mag-acalang ang tayog ng labong
tumuñgo sa lupa ng uala
pang dahon!...
¿baquin caya baga biglang nalingatong
lahat ng
casador ng ualang dagundong?
KALINT.--Marahil ang supot na pinag lalagyan
ng bala't pólvorang
ipinamamayan
ay punó ng abó't ualang ilalaban
sa ating sundalo at
bayaning cawal.
JOSEFO.--¡Di cung macaharap at tayo'y maquita
marahil ang tacbo
ay laong lalo na
at ang masaguiang tauo, cahoy, vaca
mamatay sa
ihet at sa pagtataua!...
¡Hindi co masabi na sa pagcaduag
sa macacalaban na uala pang
armas
ó sa catacutan na baca mautas
ang hiniñgang tan~gan
nacacauag-cuag!...
Sa pagcat ang guilas na ating quilala
sa mga castila na magcacasama

higuit sa bayani at lubhang bihasa
sa paquiquidigma at
paquiquibaca.

At saca ñga ñgayon ganito ang tacot
sa mga calaban na na sa tugatog.
KALINT.--Caya ang marapat ihiñgi cay Santos
ng bala at pólvora
ang búroc ng itlog.
LUSINO.--¿Baquin caya baga ninasang mag tago
sa bañgin at gubat
ng higuit sa pugo.
ICALIMANG DIGMA
Josefo, Lusino at Kalintong
JOSEFO.--Dahil sa balita na biglang lumago sa pitak ng dibdib at na
abang puso.
LUSINO.--Ang magaling nito tayo ay gumaua
muog na mataas,
matibay na cuta
sa tabi ng daan at piling ng langca
ng may
pañgublihan ating mga digma.
Ng hindi mañganib sa tunog ng canyon
añgil ng mauser, siclab ng
remington
sadyang pagtibayin at sa mga burol
ay may daang lihim
na di manunuynoy.
JOSEFO.--Maiguing acala.
LUSINO.--Caya ang magaling
barreta at pala ñgayon din ay cunin

sa _Real batería_, at, ang unang hucayin
ang baybaying yaon.
(_ituturo_)
JOSEFO.--Dito ipapaling
Pagcat may lusutang bañgin at batisan
sa
luasan at hulo, sa caliua,t, canan
at may mga cahoy na lubhang
malabay
na macalililim at may tatanauan.
Caya ang mainam ay mayroong isa
sa cahoy na ito na may larga-vista

ng upang mamalas at caniyang maquita
lahat ng darating na
macacabaca.

Ang tatanod dito ay cung bababa man
ay pahahalili sa isang
matapang
na di natatacot sa mga asuang
diwata at tictic, nuno,t,
mangcuculam.
LUSINO.--Cun gayon catoto iyong ipag-utos sa mga bataang ganap na
sumunod.
ICAANIM NA DIGMA
Sila rin, si Tibó at ang cawal.
JOSEFO.--¿Nañgasaan cayo?
TIBÓ.--Cami po'y lincod sa lahat ng bagay na maipag-utos
JOSEFO.--Ang tactac at punque, pala at barreta
ay inyong caunin na
magcacasama
tuloy na ilaquip ang palihoc at caua
ng may
paglutuan itong ating tropa.
TIBÓ.--Sa lilim nang atas cami,i, uma ayos (_aalis_)
KALINT.--Cahimanauari, sa inyong pag sunod sa utos ng puno cayo,i,
mga tampoc at ang mga butse'y humiguet sa manoc.
IKAPITONG DIGMA
Lusino, Kalingtong, Tibó at ang cawal.
TIBÓ.--Nañgagsidating po ang pinag-utusan.
LUSINO.--Ang burol na yaon ang siyang tayuan ng muog at cutang
macasasangalang sa hocbo at digma ng lahat ng caual.
JOSEFO.--Sumulong na cayo,t humucay ng balon,
gumaua ng lapát,
tumaga ng cahoy,
magsalá ng patpat, ang bato'y ubunton
ng hindi
masira sa bala ng caniyon.
Subu'i! datapua!...
(_lalabnutin ang buhoc_)--¡ualang magagaua!...


¡huag sasayañgin ang ating adhica!...
¡huag acsayahin pagod sa acalá

ng macapagtayo ng muog at cuta!...
¿Cun ang itutulo ng pauis sa hucay
ng sancá sa cuta ay maipagpantay

ng bundoc at burol na matataniman
ng café, abacá at ibang
halaman?
¿Di caya mag-ani ng maraming pilac
mahitic na puri't masaganang
hiyas
at sa haharapi'y ating mamamalas
ang buig ng tua sa sañga ng
galac?
O cun dili caya'y ating ipagtanim
sa buquid, tumana at mga caiñgin

ng