Yr Hwiangerddi

The Project Gutenberg EBook of Yr Hwiangerddi, by Owen M.
Edwards
Copyright laws are changing all over the world. Be sure to check the
copyright laws for your country before downloading or redistributing
this or any other Project Gutenberg eBook.
This header should be the first thing seen when viewing this Project
Gutenberg file. Please do not remove it. Do not change or edit the
header without written permission.
Please read the "legal small print," and other information about the
eBook and Project Gutenberg at the bottom of this file. Included is
important information about your specific rights and restrictions in how
the file may be used. You can also find out about how to make a
donation to Project Gutenberg, and how to get involved.
**Welcome To The World of Free Plain Vanilla Electronic Texts**
**eBooks Readable By Both Humans and By Computers, Since
1971**
*****These eBooks Were Prepared By Thousands of
Volunteers!*****
Title: Yr Hwiangerddi
Author: Owen M. Edwards
Release Date: May, 2005 [EBook #8194]
[This file was first posted
on June 30, 2003]
[Most recently updated: June 30, 2003]
Edition: 10
Language: Welsh
Character set encoding: US-ASCII
0. START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK, YR

HWIANGERDDI ***
Transcribed by David Price, email [email protected]

YR HWIANGERDDI
RHAGYMADRODD.
Ambell orig daw hen hwiangerdd, fel su melodaidd o gartref pell a hoff,
i'r meddwl. Daw un arall ar ei hol, ac un arall,--a chyda hwy daw
adgofion cyntaf bore oes. Daw'r llais mwynaf a glywsom erioed i'n
clust yn ol, drwy stormydd blynyddoedd maith; daw cof am ddeffro a
sylwi pan oedd popeth yn newydd a rhyfedd. A daw ymholi ond odid.
Beth yw tarddle swyn yr hen gerddi hwian syml hyn? Pa nifer ohonynt
fedraf? Pa nifer sydd ohonynt yn llenyddiaeth Cymru? A ydynt yn
llenyddiaeth? Beth fu eu dylanwad ar fy mywyd? A adawsant ryw nod
ar lenyddiaeth Cymru?
O ble y daethant? Y mae iddynt ddau darddiad. Yn un peth,--y maent
yn adlais o ryw hen bennill genid gyda'r delyn. Cofid y rhannau mwyaf
melodaidd, rhyw seiniau fynnai aros yn y glust, gan fam neu forwyn, a
byddent yn llais i lawenydd y galon wrth suo'r plentyn i gwsg. A
ffynhonnell arall,--yr oedd y fam yn creu cerddi hwian, nid i wneyd i'r
plentyn gysgu, ond i'w gadw'n ddiddig pan ar ddihun. Ac y mae cof
gwlad wedi trysori ymgais y mamau mwyaf athrylithgar.
Ar ei fysedd y sylwa plentyn i ddechreu. Hwy ddefnyddia'r fam yn
deganau cyntaf. Rhoddir enwau arnynt,--Modryb 'y Mawd, Bys yr uwd,
Hirfys, Cwtfys, Bys bach, neu ryw enwau ereill. Gwneir iddynt chware
a'u gilydd; llechant yng nghysgod eu gilydd, siaradant a'u gilydd; ant
gyda'u gilydd i chware, neu i hel gwlan, neu i ladd defaid i'r mynydd.
Yr oedd yr olaf yn fater crogi yr adeg honno, ac felly yr oedd y chware
yn un pur gyffrous. Yr oedd i bob bys gymeriad hefyd; bys yr uwd
oedd y cynlluniwr, yr hirfys oedd y gweithiwr cryf eofn, y cwtfys oedd
y beirniad ofnus, a'r bys bach, druan, oedd yn gorfod dilyn y lleill neu
gario dwr. Yn llenyddiaeth gyntaf plentyn, y bysedd yw'r actors yn y
ddrama.
Wedi'r bysedd, y traed oedd bwysicaf. Eid trwy yr un chware gyda

bysedd y traed drachefn. A difyr iawn oedd pedoli, curo gwadnau'r
traed bob yn ail, a phedoli dan ganu.
Nodwedd bennaf plentyn iach, effro yw, nas gall fod eiliad yn llonydd.
Mae pob gewyn ynddo ar fynd o hyd. Ac y mae mynd yn yr hen
hwiangerddi. Gorchest arwrol gyntaf plentyn yw cael ei ddawnsio'n
wyllt ar y lin. "Gyrru i Gaer" yw anturiaeth fawr gyntaf dychymyg y
rhan fwyaf o blant Cymru. Ac y mae afiaeth mawr i fod ar y diwedd, i
ddynodi rhyw drychineb ysmala,--dod adre wedi priodi, boddi yn y
potes, neu dorri'r pynnaid llestri'n deilchion. Mae'r coesau a'r breichiau
bychain i fynd ar eu gwylltaf, ac y mae edyn man dychymyg y plentyn
yn chware'n wyllt hefyd.
Yr un cerddi hwian, mewn llais distawach, dwysach, a suai y plentyn i
gwsg. Ai'r llong i ffwrdd yn ddistaw, carlamai'r cel bach yn esmwyth,
doi'r nos dros furiau Caer.
A yw'r hwiangerddi'n foddion addysg? Hwy rydd addysg oreu

plentyndod. Am genedlaethau'n ol, ceisid dysgu plant yn yr ysgol o
chwith. Ceisid eu cadw'n llonydd, a hwythau'n llawn awydd symud.
Ceisid eu cadw'n ddistaw, a hwythau'n llawn awydd parablu. Dofi,
distewi, disgyblu oedd o hyd. Erbyn hyn deallir egwyddorion dysgu
plentyn yn well. Gellid rhoddi rhestr hir o athronyddion dysg plant, a
dangos fel y gwelsant, o un i un yn raddol, wir ddull dysgu plant. A'r
dull hwnnw yw,-- dull yr hwiangerddi. Dysgir y plentyn i astudio'i
fysedd. Ca fynd ar drot ac ar garlam yr adeg y mynno. Ac ymhob cerdd,
daw rhyw agwedd darawiadol ar y natur ddynol i'r golwg. Ei siglo'n
brysur